مجله آکادمی باغ کتاب

در اینجا می توانید در مورد حادثۀ انقراض جمعی دایناسورها در 66 میلیون سال پیش و شواهدی برای آنچه که موجب پایان عصر دایناسورها شد، مطالبی را بیاموزید.

نویسنده: ویکتوریا جاگارد^[1]

استخوان های فسیل شده، دندان ها، مجموعه هایی از رد پاهای فراوان و همچنین شواهد محکم دیگر نشان می دهند که زمین به مدت دست کم 230 میلیون سال قلمرو دایناسورها بوده است. اما تاکنون حتی یک اثر از بقایای دایناسورها در سنگ ها و صخره هایی که جوانتر از حدود 66 میلیون سال هستند یافت نشده است. در این مقطع و در حالیکه دورۀ کرتاسه تسلیم پالئوژن می شد، بنظر می رسد که موجودیت و هستی تمام دایناسورهای غیرپرنده ناگهان متوقف شده است.

همراه با آنها خزندگان دریایی ترسناکی مانند موساسورها، ایکتیوسورها، و پلسیوسورسانان، بعلاوۀ تمام خزندگان پرنده که به پتروسور معروف هستند نیز از بین رفتند. بنظر می رسد که جنگل های کهن در بیشتر نقاط زمین دچار آتش  سوزی شدند و با وجود اینکه برخی پستانداران، پرندگان، خزندگان کوچک و دوزیستان زنده ماندند، اما تنوع در میان اشکال حیات باقی مانده بسرعت کاهش یافت. در مجموع، این حادثۀ انقراض جمعی، سه چهارم حیات بر روی زمین را مطالبه کرد.

کنار هم گذاشتن قطعات آنچه که اتفاق افتاده، تلاش گسترده ای است که توسط دیرین شناسان صورت گرفته و فرضیه های موجود در مورد آنچه که موجب مرگ دایناسورها و مابقی ساکنین دورۀ کرتاسۀ سیارۀ زمین شده است در طیفی از موارد محتمل و شدنی تا موارد کاملاً ساده لوحانه قرار دارند. در حال حاضر، دو نظر اصلی و پیشرو در میان جامعۀ علمی وجود دارد که در حال جدال و کشمکش با یکدیگر هستند: آیا دایناسورها قربانیان آسیب ها و ویرانی های درون سیاره ای شده اند یا چیزی فراتر از مصایب و مشکلات زمینی وجود داشته است؟

مرگ از بالا

یکی از معروف ترین نظریه ها در مورد مرگ دایناسورها، فرضیۀ آلوارز^[2] است که بنام یک پدر و پسر به نام های لوئیس^[3] و والتر^[4] آلوارز نامگذاری شده است. در سال 1980، این دو دانشمند این باور را مطرح کردند که 66 میلیون سال قبل شهابسنگی به بزرگی یک کوه به شدت با زمین برخورد کرده و جو زمین را پر از گاز، غبار و خرده سنگ هایی کرده است که موجب تغییر شدید آب و هوای زمین شدند.

قطعۀ اصلی مدارک آنها، وجود مقدار بالا و عجیب فلز ایریدیم در آنچه که کرتاسه-پالئوژن یا لایۀ K-Pg نامیده می شود، است. منظور از آن، منطقۀ مرزی زمین شناسی است که بنظر می رسد در بالاترین قسمت هرگونه لایۀ سنگی و صخره ای که محتوی فسیل دایناسورها است، قرار دارد. ایریدیم در پوستۀ زمین نسبتاً نایاب است اما در شهابسنگ ها فراوانی بیشتری دارد و همین امر منجر شده است تا دو آلوارز اینطور نتیجه گیری کنند که انقراض جمعی بدلیل یک شی فرازمینی بوده است. این نظریه زمانی که دانشمندان توانستند حادثۀ انقراض را با دهانۀ برخورد بسیار بزرگی که در طول ساحل شبه جزیرۀ یوکاتان^[5] در مکزیک وجود دارد، پیوند دهند، قوت بیشتری گرفت. دهانۀ چیکسالوب^[6]، با وسعت حدود 93 مایل، بنظر می رسد که از نظر اندازه و زمان می تواند به درستی علت انقراض دایناسورها را توجیه کند.

در سال 2016، دانشمندان یک هستۀ سنگی را که در داخل قسمت زیرآبی چیکسالوب قرار دارد سوراخ کردند و نمونه ای را از آنچه در اعماق زیر بستر دریا گسترده شده بود، بیرون کشیدند. این نگاه سریع به عمق دهانۀ برخورد نشان داد که برخورد بقدر کافی قدرتمند بوده است تا بتواند مقادیر کشنده ای از سنگ ها و گازهای تبخیرشده را به جو زمین بفرستد و این تأثیرات می توانستند برای سال ها باقی بمانند. علاوه بر این، در سال 2019، دیرین شناسانی که مشغول حفاری در داکوتای شمالی بودند گنجینۀ پنهانی از فسیل ها را پیدا کردند که نزدیک مرز K-Pg بود و اساساً بقایای یک اکوسیستم کامل را که کمی پیش از انقراض جمعی وجود داشت، به تسخیر خود درآورده بودند. آشکار شد که لایه های دارای فسیل، محتوی انبوهی از خرده شیشه های ریز بنام تکتیت^[7] هستند؛ تکتیت ها احتمالاً قطرات ذوب شدۀ سنگ ها بوده اند که بواسطۀ برخورد شهابسنگ به سمت بالا پرتاب شده اند و در جو سفت و جامد شده و سپس به روی زمین باریده اند.

خشم آتشفشان

اما، گروه دیگری از دانشمندان همچنان معتقدند که شواهد موجود در مورد حادثۀ برخورد شدید یک شهابسنگ دارای نتایج قطعی نیستند و احتمال بیشتری دارد که مقصر اصلی خود زمین باشد. علاوه براین، اینطور بنظر می رسد که جریان های گدازه  ای بسیار قدیمی در هند که به دکن ترپس^[8] معروف هستند از نظر زمانی بخوبی با پایان کرتاسه همخوانی دارند، یعنی همزمان با فوران عظیم و گستردۀ گدازه ها و جاری شدن و به پیش رفتن آن ها بین 60 تا 65 میلیون سال پیش. در حال حاضر، سنگ ها و صخره های آتشفشانی حاصل از آنها، مساحت تقریبی 200000 مایل مربع را بصورت لایه   لایه پوشانده اند؛ این لایه ها در مکان هایی قرار دارند که ضخامتشان بیش از 6000 فوت است. چنین رویداد وسیع آشتفشانی می توانسته موجب انسداد و گرفتگی آسمان با دی اکسید کربن و گازهای دیگر شود و ممکن است همین موضوع موجب تغییرات شدید آب و هوایی زمین شده باشد.

طرفداران این فرضیه به نشانه های چندگانه ای اشاره می کنند که حاکی از آن است که فعالیت های آتشفشانی با این موضوع بهتر جور در می آیند. طبق یکی از دلایل، برخی مطالعات نشان می دهند که دمای زمین حتی پیش از حادثۀ برخورد مطرح شده، در حال تغییر بوده است. پژوهش های دیگر، شواهدی را در مورد انقراض های جمعی یافته اند که زمانشان بسیار قبلتر از 66 میلیون سال پیش است. این شواهد با برخی نشانه ها همراه هستند که نشان می دهند دایناسورها، بطور خاص، پیش از اواخر کرتاسه با سرعت کمی در حال افول بوده اند. علاوه بر این، فعالیت های آتشفشانی در سیارۀ ما امری همیشگی است و مقصری محتمل و قابل پذیرش برای انقراض های بسیار قدیمی دیگر بشمار می رود، در حالیکه اصابت شهابسنگ های بسیار بزرگ موردی بسیار نادرتر است. به گفتۀ طرفداران، اگر فعالیت های آتشفشانی مداوم را دلیل اصلی انقراض های K-Pg در سطح جهان بدانیم، این موضوع کاملاً معنی دار و قابل توجیه است.

چرا هر دوی این موارد درست نباشند؟

دانشمندانی که در تلاش هستند تا این معما را حل کنند، بیش از پیش فضایی را برای ترکیب این دو عقیده در نظر می گیرند. احتمال دارد دایناسورها بدلیل بدشانسی،{مانند ورزش بوکس} یک مشت یک-دو زمین شناسی خورده باشند؛ یعنی ممکن است فعالیت های آتشفشانی اکوسیستم ها را آنقدر ضعیف کرده باشند که آنها در برابر شهابسنگی که در حال نزدیک شدن بوده بی دفاع و آسیب پذیر شده باشند.

اما این عقیده بستگی زیادی به تاریخ های دقیق تری از دکن ترپس و دهانۀ چیکسالوب دارد. در سال 2019، دو مطالعۀ مستقل آثار ژئوشیمیایی گدازه های دکن ترپس را مورد بررسی قرار دادند و به نتایجی با اندکی تفاوت دست یافتند. یکی از مقالات این موضوع را مطرح می کند که آتشفشان ها بواسطۀ آنکه موجب افول های پیش از برخورد شده اند، نقش مکملی در مرگ دایناسورها داشته اند، و مقالۀ دیگر اینطور عنوان می کند که فوران ها پس از حادثۀ برخورد صورت گرفته اند و ممکن است نقش کوچکی در مشایعت آنها به سمت پایان کارشان داشته  باشند. 

از آنجا که دانشمندان آثار و نشانه های جدیدی را بواسطۀ حفاری ها بدست می آورند و تکنیک های نوینی را برای فهم گذشته توسعه می دهند، چنین بحث هایی ممکن است سال ها بشدت ادامه داشته باشند. اما چه مهاجمان فضایی و چه انبوه گدازه ها را مقصر بدانیم، روشن است که دانشمندانی که مشغول مطالعۀ آخرین نفس های دایناسورها هستند، درس های مهم و حیاتی را در مورد تأثیرات تغییرات شدید آب و هوایی بر روی ساکنین زمین، آشکار می کنند.

منبع: نشنال جئوگرافیک (جولای، 2019)

ترجمه: آکادمی باغ کتاب تهران